Laudatio uitgesproken ter gelegenheid van de uitreiking van de Groene Pluim aan Vliegerplein.

We moeten bijna 100 jaar teruggaan, de wijk Groenenhoek in Berchem wordt gebouwd om de woningnood te lenigen na de verwoestingen van WO I. De straten krijgen er allemaal namen van verwoeste frontgemeenten. In WO I maakt er ook een nieuw tuig opgang: het vliegtuig neemt de plaats in van de luchtballonnen die bij het begin van de oorlog zelfs nog gebruikt werden om bombardementen uit te voeren op Antwerpen.  Zo wordt er naast de grasstrook een paar honderd meter verder van de Groenenhoek een gebouwtje neergezet om het terrein meer de allures te geven van een vliegveld. Dat is pas verplaatst van het Wilrijkse plein naar deze vlakte, omgeven door enkele boerderijen, om enkele amateurs/avonturiers hun ding te laten doen.  Jan Olieslagers, Jean (Leon) Stampe, Maurice Vertongen, George Ivanow worden herinnerd in straatnamen in de buurt of in een heus museum. Er wordt niet echt toekomstgericht nagedacht want bv. de oriëntatie van de piste is niet optimaal, maar soit. Dat blijft zo tot WO II, de Duitsers zien wel degelijk het belang in van de plek voor hun aanval op Engeland en bakenen een ruim gebied rondom af dat afgesloten wordt met een stevige betonnen muur die tot lang in de jaren zestig van de vorige eeuw de oude grenzen van de militaire luchthaven tonen. Ze richten in de omgeving ook de oude Minervafabriek in tot de ERLA-fabriek voor de herstelling van oorlogsvliegtuigen. Een overblijfsel van een zg. Kalibreerschijf, een installatie om het kompas van herstelde vliegtuigen te ijken is hier in de velden nog te bewonderen.  Een eerste bittere waarschuwing dat dergelijke infrastructuur niet thuishoort in een agglomeratie is er op 5 april 1943. De geallieerden bombarderen per vergissing (wellicht door het slechte weer) Mortsel  in plaats van de ERLA-fabrieken en er vallen 936 doden, het zwaarste dodenaantal bij een bombardement tijdens WO II, waaronder honderden kinderen.

Na de oorlog blijft het vliegveld een sluimerend bestaan leiden, maar al gauw, in de jaren zestig, laat een minister in een brief aan het Borgerhouts gemeentebestuur weten dat het vliegveld best gesloten wordt als de verbinding via de autostrade met Brussel (Zaventem) gerealiseerd is. De bevolking blijft immers toenemen en de bebouwing rukt op, en zelfs de zomervakanties in Spanje zijn nog niet echt populair/betaalbaar (laat staan per vliegtuig) dat een vliegveld quasi in de stad nodig is. In de jaren ’70 komen er de gewestplannen, en voor de luchthaven wordt er bepaald, dankzij een massale campagne, dat als tweede bestemming van de terreinen een park voorzien wordt. Tot 1989 is de federale overheid bevoegd voor de luchthavens (pas op het einde van de jaren ’70 werden de gewesten/gemeenschappen ingesteld) en die had natuurlijk vooral oog voor de nationale luchthaven “Brussel-nationaal”.  Er wordt nauwelijks geïnvesteerd, het is vooral sportvliegerij en een occasionele luchtvaartmaatschappij die haar eerste stapjes zet om de vleugels uit te slaan alvorens op te gaan in grotere gehelen.  In 1989 verandert dat, het eerste tiental jaren weet het Vlaams gewest niet goed wat ze er mee aan moet, maar in de jaren 2000 worden ze heel gevoelig voor het idee van een zakenluchthaven, nog steeds uitgebaat door de overheid, vooral ten dienste van diamant en havenbedrijven. Maar als er gevraagd wordt om actief te participeren, houden die telkens de boot af. Al die jaren steken die overheden, eerst de federale en daarna de Vlaamse, tientallen miljoenen franken en daarna euro’s in de luchthaven. Dat zet misschien sommigen aan het denken dat dit geen corebusiness is van een overheid en als er dan toch een luchthaven nodig zou zijn, dit beter door een privébedrijf zou gebeuren. Er wordt beslist om de uitbating uit te besteden, maar er blijken nauwelijks (slechts 1) kandidaat te zijn, en dan nog onder voorwaarde dat hij twee luchthavens (Oostende én Deurne) voor de prijs van ... minder dan 1 krijgt. Want hoe moet je onderhandelen als eigenlijk niemand wil kopen wat je aan te bieden hebt. Bovendien blijkt de overheid niet uit te blinken in kennis over uitbating van luchthavens, of misschien al te gretig af wil van dit pain in the ass dossier. Enfin we weten het niet, want tot op heden is wat er in de overeenkomst tussen de Vlaamse Overheid staat en het Franse EGIS, het buitenlandse bedrijf dat vanaf 2014 de luchthaven overneemt, supergeheim, zelfs voor parlementsleden. Met EGIS wordt algauw duidelijk dat zij de strategie van de zakenluchthaven verlaten en resoluut gaan voor een toeristische luchthaven. Waar vroeger nog heftig bestreden werd dat er chartervluchten zouden komen, blijkt nu alles mogelijk onder het mom van supertijdelijke “lijnvluchten”, skivluchten tijdens het winterseizoen, feestweekendjes op Ibiza, voetbalsupporters op speciale vluchten… Terwijl de andere echt internationale luchthaven in Vlaanderen, in Zaventem, ondertussen per spoor perfect bereikbaar is (maar er een extra taks op elk treinticket moet betaald worden!).  In het potentieel internationale HST-treinstation Antwerpen-Centraal wordt een commerciële flop Comicstation geïnstalleerd, wat nu omgevormd wordt tot een Plopsa pretpark. Tekenend voor het mobiliteitsbeleid in België. De regionale luchthavens beconcurreren de nationale luchthavens, de luchthavens beconcurreren het spoor met oneerlijke praktijken (taksen). De luchtvaart staat vooraan voor (financiële) gunsten/subsidies, maar als er betaald moet worden, ho maar (Egis betaalt geen vestigingstaks aan Antwerpen). Nu met de coronacrisis krijgt EGIS fluks een extra subsidie van de Vlaamse Overheid. Bij TUI heerst er iets meer economische logica, die begrijpen dat ze beter hun vliegtuigen vol laten vliegen en concentreert haar vluchten vanaf november op Zaventem. Zoals het altijd zou moeten. Er is capaciteit genoeg, zeker nu de luchthavenuitbater van Zaventem op dit moment van 17 miljoen passagiers vorig jaar naar 5 miljoen terugvalt en vreest 200-220 miljoen euro verlies te zullen boeken. Dat er in dit dossier nog altijd burgers opstaan om deze gang van zaken aan te klagen, en blijven ijveren voor een herbestemming die beantwoordt aan de huidige en toekomstige noden van de Antwerpse en Vlaamse bevolking, rekening houdend met de veranderingen die gaande zijn op het vlak van klimaat, vinden wij hartverwarmend en verbindend, en dat willen wij tonen met de uitreiking van deze Groene Pluim aan het burgerplatform.

Foto: Giuliana Chirinos

Lees ook Gazet Van Deurne